Od CBT do TEAM CBT
Terapia Poznawczo-Behawioralna (CBT) jest jednym z najpowszechniejszych i najlepiej udokumentowanych podejść terapeutycznych w dziedzinie psychologii. Jej podstawą jest założenie, że nasze myśli, uczucia i zachowania są ze sobą powiązane i wzajemnie wpływają na nasze funkcjonowanie.
Terapia Poznawczo-Behawioralna została opracowana w latach 60. XX wieku przez Aaron’a Becka i początkowo skoncentrowana była głównie na leczeniu depresji. Od tego czasu rozwinęła się i znalazła zastosowanie w leczeniu szeregu innych zaburzeń, takich jak lęki, fobie, zaburzenia odżywiania, zaburzenia osobowości, uzależnienia…
CBT łączy w sobie podejście poznawcze, które skupia się na zmianie myśli i przekonań, oraz podejście behawioralne, które koncentruje się na zmianie zachowań i nawyków.
Idea CBT
opiera się na kilku kluczowych założeniach teoretycznych. Po pierwsze – nasze myśli, przekonania i interpretacje wydarzeń mają znaczący wpływ na nasze emocje i zachowania. Po drugie – wiele naszych negatywnych emocji i zaburzeń psychicznych wynika z myślenia nieprawdziwego, zniekształconego lub niekorzystnego dla naszego funkcjonowania.
I wreszcie najważniejsze: zmiana myśli i zachowań może prowadzić do poprawy stanu zdrowia psychicznego.
CBT wykorzystuje różnorodne techniki terapeutyczne, które pomagają w identyfikacji i zmianie negatywnych wzorców myślowych i zachowań. Przykładowe techniki to: identyfikacja myśli automatycznych, rekonstrukcja myśli, trening umiejętności radzenia sobie ze stresem, techniki relaksacyjne, eksponowanie wobec sytuacji lękowych, trening umiejętności społecznych i wiele innych.
Terapeuta i pacjent współpracują w celu zidentyfikowania problemów, ustalenia celów terapeutycznych i wprowadzenia pozytywnych zmian.
Badania naukowe potwierdzają wysoką skuteczność terapii poznawczo – behawioralnej w redukcji objawów depresji, lęków, PTSD, zaburzeń odżywiania, uzależnień i innych problemów psychicznych. Dodatkowo ma ona również pozytywny wpływ na poprawę jakości życia i na zapobieganie nawrotom.
TEAM
Jednym z nowszych rozwinięć w obszarze CBT jest metoda TEAM CBT (Techniques for Effective Anxiety and Mood Disorders), zaproponowana przez doktora Davida D. Burnsa.
Metoda ta powstała w odpowiedzi na dążenie do zwiększenia skuteczności terapii poznawczo-behawioralnej i wprowadzenia bardziej dynamicznego i intensywnego podejścia do pracy z problemami emocjonalnymi, takimi jak depresja, lęki czy zaburzenia lękowe.
TEAM CBT łączy w sobie różne techniki i strategie terapeutyczne, aby dostarczyć pacjentom kompleksowej i efektywnej pomocy w pokonywaniu ich trudności.
Podstawowymi założeniami metody TEAM CBT są:
Połączenie technik poznawczych i behawioralnych: Metoda ta wykorzystuje zarówno techniki poznawcze, które koncentrują się na zmianie myśli i przekonań, jak i techniki behawioralne, które skupiają się na zmianie zachowań i nawyków. Kombinacja tych dwóch podejść pozwala na szeroki zakres interwencji terapeutycznych.
Ocenianie poziomu zaangażowania emocjonalnego: Terapeuta korzysta z narzędzi oceny poziomu depresji czy poziomu lęku, aby zrozumieć, jak silnie emocje wpływają na pacjenta. Ta ocena poziomu emocjonalnego umożliwia spersonalizowanie terapii i dostosowanie technik do indywidualnych potrzeb klienta.
Identyfikacja ukrytych przekonań: Metoda TEAM CBT kładzie nacisk na identyfikację ukrytych i nieświadomych przekonań, które wpływają na emocje i zachowania. Terapeuta pomaga pacjentowi odkryć i zrozumieć te przekonania, a następnie wspólnie pracują nad ich modyfikacją.
Zastosowanie intensywnych technik terapeutycznych: TEAM CBT wykorzystuje szereg intensywnych technik terapeutycznych, które pomagają pacjentowi w zmianie myśli, regulacji emocji i przekształceniu negatywnych wzorców myślowych.
Metoda TEAM CBT jest również interaktywnym procesem, w którym pacjent i terapeuta wspólnie pracują nad określonymi celami terapeutycznymi. Terapeuta pełni rolę przewodnika. Dostarcza pacjentowi nie tylko wsparcia emocjonalnego, ale również narzędzi, które może on samodzielnie stosować w codziennym życiu.
Badania i praktyka kliniczna wykazują, że metoda TEAM CBT może być bardzo skuteczna w redukcji objawów depresji, lęku i innych zaburzeń emocjonalnych. Dzięki holistycznemu podejściu i zindywidualizowanym interwencjom, TEAM CBT może przyczynić się do trwałej i pozytywnej transformacji osobistej.
Słownik ważnych pojęć
(jaśniejszym tłem wyróżniliśmy techniki i podejścia, które wykorzystujemy w pracy z pacjentem
równolegle z metodą TEAM CBT Davida Burnsa)
Aktywacja behawioralna (BA, od ang. Behavioral Activation)
Technika psychoterapeutyczna, która odnosi się do działań podejmowanych w celu stymulowania zmiany w zachowaniu. Jest wykorzystywana między innymi w terapii TEAM CBT.
Podstawowym założeniem aktywacji behawioralnej jest to, że zmiana w zachowaniu może prowadzić do zmiany w sposobie myślenia i odczuwania. Poprzez angażowanie pacjenta w konkretne działania, terapeuta dąży do zwiększenia aktywności i eksperymentowania w różnych obszarach życia. To zaś otwiera drogę do poprawy samopoczucia.
Techniki aktywacji behawioralnej
Tworzenie planów działania. Terapeuta i pacjent wspólnie opracowują konkretne cele i ustalają kroki, które pacjent będzie podejmował aby osiągnąć cele.
Monitorowanie i śledzenie działań. Pacjent jest zachęcany do prowadzenia dziennika aktywności lub monitorowania swojego zachowania. To pozwala mu obserwować wzorce zachowania, identyfikować trudności i sukcesy oraz dostarcza informacji, które mogą pomóc w osiągnięciu terapeutycznego sukcesu.
Eksperymentowanie z nowymi zachowaniami: pacjent jest zachęcany do próbowania nowych działań, które mogą pomóc mu rozwinąć umiejętności lub zdobyć nowe doświadczenia. Może to obejmować np. uczestnictwo w nowych zajęciach, nawiązywanie nowych kontaktów społecznych czy podejmowanie aktywności zgodnych z wartościami klienta.
Aktywacja behawioralna koncentruje się na zmianie konkretnych zachowań w życiu człowieka, aby wpływać na jego funkcjonowanie i jakość życia. Poprzez wprowadzanie nowych, adaptacyjnych zachowań prowadzi do korzystnych zmian w samopoczuciu.
MBCT – skrót od „Mindfulness-Based Cognitive Therapy”, co można przetłumaczyć jako Terapia Poznawcza oparta na Uważności.
Jest to forma terapii, która łączy elementy terapii poznawczej z praktyką uważności (mindfulness).
MBCT została opracowana w celu pomocy osobom z nawracającymi epizodami depresji. Terapia ta ma na celu rozwijanie umiejętności świadomej obecności i zmniejszanie negatywnych wzorców myślowych, które mogą przyczyniać się do depresji i nawrotów depresji. MBCT jest oparte na badaniach sugerujących, że praktyka uważności może pomóc w łagodzeniu objawów depresji oraz w zapobieganiu nawrotom.
Podstawowe założenia MBCT to:
Uważność: Terapia MBCT opiera się na praktyce uważności, która polega na celowym i nieoceniającym skupianiu uwagi na teraźniejszym momencie. Człowiek uczy się zauważać swoje myśli, emocje i odczucia bez oceniania i przywiązywania się do nich.
Poznanie wzorców myślowych: MBCT pomaga zrozumieć negatywne wzorce myślowe, które mogą przyczyniać się do pogorszenia nastroju. Terapeuta i pacjent wspólnie identyfikują te wzorce i szukają sposobów na bardziej elastyczne podejście do myśli.
Zmiana perspektywy: MBCT pomaga osobom z depresją rozpoznać, że myśli i uczucia są jedynie chwilowymi stanami, a nie faktami. Poprzez praktykę uważności, pacjent zyskuje większą świadomość swoich myśli i może podejść do nich z elastycznością.
Radzenie sobie z trudnościami: MBCT dostarcza narzędzi i strategii, które pomagają radzić sobie z trudnościami i stresującymi sytuacjami w konstruktywny sposób. Praktyka uważności może pomóc w identyfikowaniu i adekwatnym reagowaniu na trudne emocje.
MBCT jest prowadzona w formie grupowej i obejmuje regularne sesje terapeutyczne, w których uczestnicy uczą się praktyk uważności, dzielą się swoimi doświadczeniami i zdobywają narzędzia do samopomocy. Terapia ta ma na celu nie tylko łagodzenie objawów depresji, ale także uczenie umiejętności, które mogą być stosowane przez całe życie, aby poprawić ogólną jakość życia i zdrowie psychiczne.
Terapia Akceptacji i Zaangażowania (ACT, od ang. Acceptance and Commitment Therapy).
Podejście terapeutyczne, które koncentruje się na rozwijaniu umiejętności akceptacji i podejmowaniu wartościowych działań, mimo trudności i cierpienia emocjonalnego.
Kluczowe elementy terapii ACT:
Akceptacja własnych myśli, emocji i doznań. Pacjent uczy się przyjmować je bez oceniania, tłumienia lub walki z nimi. Zamiast unikać trudnych uczuć, terapia ACT zachęca do otwartego i przyjaznego traktowania swojego wewnętrznego doświadczenia.
Defuzja poznawcza. Pozwala odnieść się do swoich myśli w elastyczny sposób. Zamiast identyfikować się z nimi lub traktować je jako fakt, człowiek uczy się traktować je jako tylko słowa lub obrazy, które mogą się pojawiać, ale nie muszą definiować rzeczywistości.
Obserwacja uważna (mindfulness). To świadome i nieoceniające doświadczanie teraźniejszego momentu. Trening mindfulness pomaga skupić uwagę na bieżących doznaniach, zamiast tkwić w przeszłości lub martwić się przyszłością.
Klarowanie wartości. W ACT kładzie się duży nacisk na określenie wartości życiowych, czyli tego, co jest istotne dla danej osoby. Pomocne jest zdefiniowanie tego, czego się pragnie w życiu, jakie są najważniejsze obszary i cele. Terapeuta pomaga odkryć i podjąć skuteczne działania zgodne z tymi wartościami.
Zaangażowanie w działania, które prowadzą do realizacji wartości życiowych i realizacji swoich celów, nawet jeśli pojawiają się trudności. Taka strategia pomaga w rozwijaniu elastyczności i zmienianiu swojego stosunku do trudności.
ACT ma zastosowanie w leczeniu depresji, lęków, zaburzeń odżywiania, uzależnień. Jej celem jest nie tylko redukcja objawów, ale przede wszystkim rozwijanie elastyczności psychologicznej i umiejętności radzenia sobie z trudnościami.
Terapia skoncentrowana na rozwiązaniach (Solution-Focused Brief Therapy, SFBT)
Podejście terapeutyczne, które skupia się na identyfikowaniu i wzmacnianiu istniejących zasobów i rozwiązań pacjenta, z pominięciem analizy problemów i ich przyczyn. TSR/SFBT to krótkoterminowa, skoncentrowana na celach forma terapii. Podejście to zakłada, że pacjent ma wiedzę i zasoby potrzebne do rozwiązania własnych problemów, a terapeuta pełni rolę wspierającego i ułatwiającego ten proces.
Terapia SFBT opiera się na następujących założeniach:
Skoncentrowanie na celach: Terapeuta i pacjent współpracują, aby określić jasne i konkretnie sformułowane cele terapeutyczne. Zamiast skupiać się na przeszłości i problemach, terapia SFBT skupia się na tym, co pacjent chce osiągnąć.
Skupienie się na wyjątkach: Terapeuta prosi klienta o identyfikację momentów, w których problem nie występuje lub jest znacznie mniejszy. Analizowanie tych wyjątkowych sytuacji pomaga zidentyfikować jakie strategie, myśli lub zachowania były skuteczne i jak można je zastosować w innych obszarach życia.
Skoncentrowanie na rozwiązaniach: Terapia SFBT skupia się na rozwiązaniach, a nie na analizowaniu problemów. Terapeuta zadaje pytania, które pomagają odkrywać i rozwijać pomysły na rozwiązania, eksplorować ich skuteczność i dostosowywać je do potrzeb pacjenta.
Uznanie postępów: Terapia SFBT akcentuje uznanie i docenianie postępów, nawet niewielkich. Terapeuta stawia pytania, które pomagają pacjentowi dostrzec swoje osiągnięcia i zasoby, co wzmacnia poczucie kompetencji i motywację do dalszych działań.
Krótkoterminowość: Terapia SFBT zwykle trwa od kilku do kilkunastu sesji. Skoncentrowanie się na celach i rozwiązaniach umożliwia osiąganie pozytywnych zmian w stosunkowo krótkim czasie.
Stosowana w różnych obszarach, takich jak terapia rodzinna, terapia par, doradztwo indywidualne i organizacyjne.
Terapia rozwiązywania problemów (problem-solving therapy)
To podejście terapeutyczne, które skupia się na wykształceniu konkretnych umiejętności rozwiązywania problemów w celu redukcji stresu, poprawy samopoczucia i efektywnego radzenia sobie z trudnościami.
Podstawowe założenia terapii rozwiązywania problemów:
Identyfikacja problemów. Terapeuta i pacjent wspólnie identyfikują problemy, które pacjent chce rozwiązać. Ważne jest jasne określenie problemów i ich zakresu.
Analiza problemu. Terapeuta pomaga pacjentowi dokładnie zrozumieć problem, jego przyczyny, skutki i kontekst, w którym się pojawia. Analiza może obejmować zbieranie informacji, identyfikację błędnych przekonań lub ograniczających wzorców myślowych.
Generowanie rozwiązań. Pacjent jest zachęcany do generowania różnych możliwych rozwiązań problemu. W tej fazie ważne są kreatywność i elastyczne myślenie. Terapeuta może pomóc w generowaniu alternatywnych sposobów rozwiązania problemu.
Ocena i wybór rozwiązania. Pacjent analizuje i ocenia różne rozwiązania pod kątem ich skuteczności, wykonalności i zgodności z wartościami i celami. Na podstawie tej oceny podejmuje decyzję o wyborze najlepszego rozwiązania.
Wdrażanie i monitorowanie. Pacjent implementuje wybrane rozwiązanie w praktyce. Terapeuta wspiera i monitoruje postępy klienta, pomagając w rozwiązywaniu ewentualnych trudności i modyfikacji strategii.
Terapia rozwiązywania problemów opiera się na założeniu, że rozwinięcie umiejętności rozwiązywania problemów pozwala efektywniej radzić sobie z trudnościami, zmniejsza stres i poprawia samopoczucie. Jest stosowana w leczeniu depresji, lęków, zaburzeń nastroju, zaburzeń odżywiania, stosowana w sytuacjach nasilonego stresu, problemów interpersonalnych czy trudności w radzeniu sobie w życiu codziennym. Jest skoncentrowana na praktycznym podejściu do radzenia sobie z problemami i rozwijaniu umiejętności użytecznych na dłuższą metę.
Terapia w podejściu psychodynamicznym
Opiera się na założeniach teorii psychodynamicznej rozwiniętej przez Sigmunda Freuda i jego uczniów. Teoria ta zakłada istnienie nieświadomych procesów psychicznych i ich wpływ na zachowanie i funkcjonowanie człowieka. Terapia psychodynamiczna skupia się na zrozumieniu głęboko zakorzenionych konfliktów, traum, obronnych mechanizmów i dynamiki psychicznej klienta.
Kluczowe elementy terapii psychodynamicznej:
Analiza transferu. Dotyczy relacji pacjenta z terapeutą, ponieważ ta relacja może odtwarzać wzorce z innych ważnych relacji w życiu klienta. Analiza transferu polega na badaniu i zrozumieniu, jak klient przenosi swoje uczucia, oczekiwania i zachowania na terapeutę. To daje możliwość eksploracji nieświadomych procesów emocjonalnych i interakcji.
Rozwiązanie konfliktów. Terapeuta pomaga pacjentowi zidentyfikować i zrozumieć konflikty, które mogą być ukryte w nieświadomości i wpływać na jego funkcjonowanie. Mogą one wynikać z różnych aspektów osobowości, takich jak pragnienia, potrzeby, wartości, czy rozdarcia między częściami jaźni. Rozwiązanie konfliktów ma na celu osiągnięcie równowagi psychicznej.
Interpretacja. Polega na zgłębianiu i ujawnianiu nieświadomych treści i znaczeń. Interpretacje pomagają zrozumieć głębsze przyczyny problemów, związków z przeszłością oraz ukryte pragnienia i konflikty.
Samoświadomość i introspekcja. Pacjent jest zachęcany do introspekcji, refleksji nad swoimi myślami, uczuciami, motywacjami i doświadczeniami. W efekcie może lepiej zrozumieć siebie,
Praca z przeszłością. Terapeuta pomaga pacjentowi zidentyfikować i zrozumieć, jakie doświadczenia mogą mieć związek z obecnymi problemami i konfliktami. Praca z przeszłością może obejmować zgłębianie dzieciństwa, relacji z rodzicami i innymi bliskimi oraz odkrywanie ukrytych emocji i traum.
Terapia psychodynamiczna jest procesem długoterminowym, który wymaga czasu na eksplorację głębszych warstw osobowości i przekształcenie nieświadomych procesów.